COP26: CANH BẠC LỚN VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ?

Hội nghị thượng đỉnh COP26 vừa kết thúc ở Anh. Ấn tượng mạnh nhất với công chúng có lẽ không gì khác là con số 130 ngàn tỷ USD dự kiến sẽ đầu tư để đạt được mục tiêu cân bằng khí thải (net zero) vào năm 2050 cũng như một số mục tiêu ngắn hạn khác. Thông điệp từ các định chế tài chính lớn là chỉ băn khoăn ở việc chọn lựa dự án và giải ngân. Nhưng với một số tiền khổng lồ như vậy, nền kinh tế sẽ phải định hình lại ?

Tiền ở đâu ?

Kể từ COP21 Paris, biến đổi khí hậu trở thành một chủ đề quan trọng của nhiều nền kinh tế. Rất nhiều nguồn lực được dự kiến cho các mục tiêu tốt đẹp nhưng do phần lớn các cam kết là ở chính phủ nên nhiều dự án vẫn còn ở trên giấy. Nhưng lần này tại COP26, sự tham gia của các định chế tài chính đại diện cho khu vực tư như các ngân hàng, công ty bảo hiểm, quỹ quản lý tài sản, quỹ đầu tư cho thấy các nguồn lực này đã chuẩn bị sẵn sàng tham gia.

Dưới sự dẫn dắt của Mark Carney, cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh, liên minh Tài chính Glasgow vì cân bằng khí thải (Glasgow Financial Alliance for Net Zero - GFANZ) đã tập hợp được hơn 450 doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính toàn cầu với lượng tài sản lên đến 130 ngàn tỷ USD. Uy tín và mạng lưới của GFANZ còn được củng cố bởi sự tham gia của Michael Bloomberg, một tên tuổi lớn trong ngành tài chính. Không những thế, nhiều tỷ phú hàng đầu thế giới cũng tham dự COP26 và với một phần nguồn tài sản cá nhân của những người này thì nguồn tài chính cho biến đổi khí hậu là rất khổng lồ.

Với xu hướng nền kinh tế xanh, đầu tư gắn liền trách nhiệm xã hội, các quỹ quản lý tài sản hay các quỹ đầu tư ngày nay có thể thuyết phục các khách hàng của mình dễ dàng hơn khi phân bổ danh mục vào các dự án thân thiện với môi trường, giảm khí thải carbon.

Các định chế tài chính tư cũng sẽ có người đồng hành là các chính phủ khi tại COP26, bộ trưởng tài chính các nước cũng đã bày tỏ dùng ngân sách hàng tỷ USD để đối ứng. Các ngân hàng phát triển như WB và ADB cũng dự kiến dành một lượng vốn đáng kể cho các nước đang phát triển, nhất là các dự án điện mặt trời và điện gió. Thậm chí, những công cụ tài chính mới sẽ được đưa ra để kết nối nhu cầu và nguồn cung cấp vốn, như mới đây là Công cụ Thị trường vốn của Quỹ đầu tư biến đổi khí hậu (Climate Investment Funds’ Capital Markets Mechanism - CCMM).

Canh bạc lớn với chuẩn mực báo cáo

Các dự án thân thiện với môi trường thường bị chỉ trích là “green washing” hay nói thẳng hơn là “làm màu”. Bời vì thiếu một hệ thống tiêu chuẩn đánh giá chuẩn hoặc hệ thống đánh giá có nhưng không dựa vào các tiêu chí khoa học, có để kiểm chứng được. Chính vì vậy thách thức lớn hiện nay đối với việc đầu tư vào các dự án này là các báo cáo theo một chuẩn mực quốc tế.

Hiện nay, các định chế tài chính và nhiều tổ chức quốc tế lớn đang hướng đến báo cáo biến đổi khí hậu theo hướng của IFRS, nghĩa là mặc dù chủ yếu theo nguyên tắc nhưng phải có các tiêu chí rõ ràng, khoa học. Và để làm được điều này, sẽ cần rất nhiều các nhà khoa học chuyên ngành đầu ngành, các cơ quan quản lý, và các tổ chức hay các nhóm dân sự.

Sẽ có một cuộc chạy đua trong việc xác lập các tiêu chí và công nhận các báo cáo biến đổi khí hậu đạt chuẩn để từ đó dự án có thể khiển khai hay nhận thêm vốn đầu tư. Và rủi ro sẽ không nhỏ trong trường hợp chỉ dựa vào các báo cáo đánh giá hay các con số được công bố. Bởi vì ngay cả các báo cáo tài chính hiện nay theo chuẩn mực IFRS thì việc gian lận vẫn xảy ra và việc chống lại gian lận báo cáo tài chính vẫn đang diễn ra hàng ngày.

Mức độ cam kết của các quốc gia trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu cũng là một ẩn số quan trọng trong việc đánh giá rủi ro đầu tư vào các dự án hướng đến cân bằng khí thải carbon. Chỉ cần một quốc gia lớn có ý định không tuân thủ cam kết thì cục diện sẽ thay đổi rất nhiều. Riêng trong việc áp dụng một bộ tiêu chuẩn báo cáo chung sẽ là thách thức lớn vì các nước lớn đều muốn duy trì một hệ thống đánh giá, báo cáo của riêng mình.

Đó là chưa kể dưới áp lực các dự án cần đánh giá nhanh, đánh giá tốt, vai trò và đạo đức nghề nghiệp của những tổ chức đánh giá xếp hạng, các tổ chức kiểm định (auditors) cũng là một mối băn khoăn lớn. Những bài học trong quá khứ như Enron, và mới đây là Wirecard luôn là một cảnh báo trong việc xếp hạng hay kiểm định các báo cáo.

Việt Nam sẽ tham gia như thế nào ?

Là một quốc gia được thế giới để ý đến nhiều vì tác động của biến đổi khí hậu, cũng như vị trí chiến lược trong khu vực, các dự án hướng đến cân bằng khí thải sẽ mang lại nhiều lợi ích cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Một điểm thuận lợi của Việt Nam là điều kiện để phát triển nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió, nằm trong ưu tiên của các chương trình đầu tư lớn hướng đến các quốc gia đang phát triển.

Ngay tự bản thân nhu cầu nội tại cũng đã phát triển thị trường điện mặt trời và điện gió của Việt Nam trong thời gian qua. Tuy nhiên sau COP26, các dự án đầu tư cho hai nguồn năng lượng này sẽ tăng lên đáng kể, đặc biệt là nguồn vốn quốc tế. Do đó, Việt Nam có thể tận dụng để phát triển để không chỉ đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước, giảm tỷ lệ sử dụng năng lượng hóa thạch, mà còn có thể hướng đến thị trườg xuất khẩu điện, phát triển một ngành công nghiệp năng lượng tái tạo với cả một hệ sinh thái khép kín, quan trọng là các ngành công nghiệp phụ trợ cho ngành năng lượng sạch. 

Nhưng để được như vậy thì các dự án cần có chuẩn bị chu đáo từ trước, nhất là các báo cáo phải hướng đến chuẩn mực quốc tế, các đánh giá dựa vào các nghiên cứu để có thể thuyết phục được các nhà đầu tư. Và như gợi ý từ COP26, các báo cáo này cần có sự tham gia của các nhà khoa học uy tín, các cơ quan quản lý, và nhất là các tổ chức dân sự.