CHỐNG GIAN LẬN THUẾ QUA XỔ SỐ HÓA ĐƠN ĐIỆN TỬ

Bài này Chàng-Ngốc-Già viết năm 2017. hôm nay thấy báo chí nhắc nên share lại với những bạn chưa đọc !

###

Trong dự thảo mới đây của Bộ Tài chính về Luật quản lý thuế (sửa đối), một trong những nội dung quan trọng là việc thay đổi phương thức thực hiện thủ tục quản lý thuế từ phương thức truyền thống, bán điện tử sang phương thức điện tử. Cùng với hóa đơn điện tử, cơ quan thuế có thể quản lý thuế tốt hơn, đặc biệt là thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế doanh thu (thuế khoán) với một chương trình xổ số đi kèm.

Giảm gian lận thuế để người dân có lợi

Ở bất kì một nền kinh tế nào, nguồn thu ngân sách chính của Chính phủ luôn là các loại thuế và phí. Trong số đó, thường chiếm phần quan trọng là thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân và thuế giá trị gia tăng. Vì vậy, trong việc dự toán và cân đối ngân sách, các khoản chi đều được ước lượng dựa trên các khoản thu dự tính. Trong trường hợp nguồn thu của một loại thuế phí nào nào đó không đủ, sẽ được gánh bởi các loại thuế phí khác.

Gian lận trong thuế VAT và thuế khoán trên doanh thu là khá phổ biến ở các nước đang phát triển. Ở nhiều nước, chênh lệch giữa thuế VAT dự kiến thu và VAT thực thu được có khi lên đến 41% như trường hợp Rumani (theo một báo cáo về thất thu thuế VAT của 26 nước thành viên EU, năm 2013 các nước này thất thu 168 tỷ Euro. Mức chênh lệch thấp nhất là ở Hà Lan, Thụy Điển, Phần Lan với 4%). Như vậy, nếu thất thu nhiều ở thuế VAT và thuế khoán trên doanh thu, đương nhiên Chính phủ sẽ tìm cách bù đắp bằng tăng trực tiếp hay gián tiếp thông qua các loại thuế phí khác. Khi đó, gánh nặng về thuế đương nhiên sẽ được chia cho mọi người, và gánh nặng nhất sẽ là tầng lớp có thu nhập thấp.

Đối với Việt Nam, nguồn thu từ thuế VAT và thuế khoán theo doanh thu trong trường hợp thu đúng, thu đủ là khá lớn, và chiếm một phần quan trọng của nguồn thu ngân sách. Số liệu 6 tháng đầu năm 2017 cho thấy, nguồn thu thuế VAT đạt 141 ngàn tỷ đồng, chiếm 25% tổng thu ngân sách. Nếu gộp thuế VAT và thuế TNDN (gồm cả thuế khoán trên doanh thu) thì hai nguồn thu này chiếm đến 43% tổng thu ngân sách. Không những thế, một nền tảng quan trọng của thuế VAT là thị trường bán lẻ, thì ở Việt Nam, doanh số của thị trường này rất lớn và không ngừng tăng. Theo số liệu của Tổng cục thống kê, doanh thu bán lẻ hàng hóa cả nước năm 2016 khoảng 2,67 triệu tỷ đồng (118 tỷ USD), nếu tính trung bình thuế VAT 10% thì nguồn thu có thể lên đến 11,8 tỷ USD. Ngoài ra, theo dự báo của Bộ Công thương thì Việt Nam đang và sẽ là tâm điểm của thị trường bán lẻ, với sức mua của thị trường 100 triệu dân.

Người mua hàng như là thanh tra thuế: hóa đơn kèm vé số

Đối với người tiêu dùng, nhất là cá nhân, thì việc giữ hóa đơn mua hàng có vẻ như không đem lại lợi ích gì. Nhưng thực tế, khi không yêu cầu hóa đơn mua hàng, người tiêu dùng nhiều khi đã tiếp tay cho việc gian lận thuế, bởi người bán hoàn toàn có thể không ghi nhận doanh thu, hay ghi nhận ít hơn, và từ đó nộp thuế ít hơn. Hệ quả là, Chính phủ bị thất thu thuế, nên sẽ tăng thuế suất hay tăng các loại thuế phí khác để bù vào, và khi đó, người tiêu dùng phải gánh chịu thêm khoản tăng mà lẽ ra, được nộp bởi những người bán hàng.

Vì vậy, để khuyến khích người tiêu dùng yêu cầu hóa đơn khi mua hàng, qua đó kiểm soát được doanh số của người bán, nhiều nước đã áp dụng mô hình hóa đơn mua hàng kèm vé số. Một cơ sở khoa học quan trọng của cơ chế này là khoa học về hành vi (và kinh tế học hành vi là một nhánh kinh tế mới, vừa được thêm giải Nobel). Theo đó, con người có kỳ vọng quá mức vào những may mắn có xác suất xảy ra rất thấp, như trúng xổ số. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng, hành vi cá cược là một thuộc tính tâm lý, nhiều người nghiện không phải chỉ vì giá trị vật chất khi thắng, mà là cảm giác sung sướng khi được thắng, dù giá trị nhỏ.

Sáng kiến dùng vé số đi kèm hóa đơn mua hàng để tăng nguồn thu thuế có lẽ bắt đầu sớm nhất ở Đài Loan (01/01/1951). Hiện nay, cơ chế này vẫn được triển khai ở đảo quốc này. Theo đó, người mua hàng khi nhận hóa đơn, thì trên hóa đơn sẽ có một dãy số, thường là 8 con số, và sẽ có hai lần mở thưởng mỗi tháng. Giải thưởng được chia thành nhiều hạng khác nhau, từ giải đặc biệt cho đến giải Bảy (như xổ số Việt Nam), với giá trị giải thưởng từ NT$200 (khoảng 150 ngàn đồng) lên đến NT$10 triệu (khoảng 7,5 tỷ đồng).

Nhiều nước khác trên thế giới cũng đã triển khai, một phần hay toàn bộ như Trung Quốc, Chi Lê, Bolivia, Hàn Quốc, Argentina, Ý, Brazil , Malta, Slovakia, Bồ Đào Nha, Rumani, Ba Lan. Và mới đây cộng hòa Séc vừa khiển khai triển khai mô hình này từ tháng 10/2017: người dân Séc khi mua hàng có hóa đơn, có thể tham gia chương trình xổ số thông qua đăng kí trên một website hay ứng dụng từ điện thoại thông minh. Giải thưởng được mở ngày 15 hàng tháng với giải thưởng từ 100 CZK (khoảng 103 ngàn đồng) đến 1 triệu CZK (khoảng 1 tỷ đồng), và chỉ dành cho những hóa đơn được phát hành trong tháng trước đó

Về tính hiệu quả, thực tế triển khai tại Đài Loan cho thấy đã tăng nguồn thu cho thuế VAT lên 20%. Còn theo nghiên cứu của Naritomi (ĐH Harvard, 2013 ) dựa trên dữ liệu 1 triệu doanh nghiệp, 40 triệu người và 2,7 tỷ hóa đơn, doanh số bán lẻ được khai ở Sao Paulo (Brazil) tăng ít nhất 22% trong vòng 4 năm. Khi Trung Quốc triển khai thí điểm ở Bắc Kinh và Thiên Tân, một đánh giá trong giai đoạn 1998-2003 cho thấy tỷ lệ giữa chi phí và lợi ích của hóa đơn kèm vé số là 1:30, có nơi 1:40.

Tại Slovakia, người mua hàng đăng kí dãy số nhận được đi kèm hóa đơn để kiểm tra hóa đơn được phát hành có phải thật hay không. Chỉ khi sau khi áp dụng hóa đơn kèm xổ số vài tháng, số lượng khiếu nại người bán không phát hành hóa đơn tại nước này tăng gấp 20 lần. Khi áp dụng từ năm 2013, cơ quan thuế Slovakia đã thu hơn năm trước đó khoảng 512 triệu USD, và quan trọng hơn, họ đã phát hiện ra không chỉ các cơ sở kinh doanh nhỏ gian lận thuế mà ngay cả các chuỗi cửa hàng, nhà hàng, siêu thị lớn cũng gian lận thuế giá trị gia tăng.

Và nhiều khả thi cho Việt Nam

Người Việt được cho là rất yêu thích cá cược. Điều này có thể thấy qua sự phát triển của các công ty xổ số ở Việt Nam cũng như các loại hình cá cược phi chính thức khác như số đề, cá độ bóng đá. Theo dự toán ngân sách 2017, nguồn thu từ hoạt động xổ số kiến thiết là một trong những nguồn thu quan trọng, lên đến 24 ngàn tỷ đồng (so với thu từ tiền sử dụng đất của cả nước là 63 ngàn tỷ đồng). Không những thế, cơ cấu thu từ thuế VAT chắc chắn sẽ tăng dần trong những năm sắp tới vì tỷ trọng các hoạt động thương mại dịch vụ trong GDP của Việt Nam ngày càng tăng, và chiếm phần quan trọng hơn.

Tâm lý của người mua vé số, khi nghĩ rằng nếu không may mắn, thì số tiền mất đi cũng là có ích khi được sử dụng vào các mục đích kiến thiết xã hội. Thì việc yêu cầu hóa đơn có kèm vé số mà không tốn tiền, là điều hy vọng sẽ được rất nhiều người tiêu dùng Việt Nam ủng hộ. Khi đó, các giao dịch mua bán sẽ minh bạch hơn, và cơ quan thuế cũng như người dân sẽ win-win. Việc thí điểm, có thể thực hiện trước ở các thành phố trực thuộc Trung ương, rút kinh nghiệm và có thể triển khai rộng rãi cả nước sau đó