Nhìn xa hơn hệ lụy của Covid-19

Đại dịch Covid-19 được xem như là một cuộc khủng hoảng có 1 không 2: bất ngờ và nặng nề. Không những thế, ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng lên từng ngành, từng nền kinh tế là không giống nhau. Nhiều chính phủ cũng đã phải sử dụng những chính sách mạnh chưa từng có bao giờ. Và sự bất định của việc kiểm soát hoàn toàn dịch bệnh là rất lớn. Ở góc độ vĩ mô, các nhà kinh tế và hoạch định chính sách có một sự quan tâm đáng kể đến những hệ lụy của một cuộc khủng hoảng trong trung và dài hạn (scarring effects). Chính vì vậy mà một phần trong báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới tháng Tư 2021 của IMF vừa công bố, dành riêng cho chủ đề này.

Theo đánh giá của IMF, mặc dù hệ lụy của Covid-19 ngắn hơn và ít hơn cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008 trong trung hạn (mốc 7 năm) nhưng năng suất giảm là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế thông qua năng suất yếu tố tổng hợp TFP. Dĩ nhiên chúng ta cũng biết rằng bên cạnh TFP, đó còn là lao động (labor) và vốn (capital).

Một nghiên cứu của Ngân hàng trung ương châu Âu ECB gần đây cho thấy các cuộc khủng hoảng trong quá khứ dẫn đến suy thoái kinh tế có bản sắc riêng của mình. Các tác giả của nghiên cứu này chia các cuộc khủng hoảng thành 4 nhóm: dịch bệnh, khủng hoảng dầu hỏa (OPEC), chiến tranh, và khủng hoảng tài chính. Theo đó, độ trễ của kinh tế phục hồi là khác nhau, phục hồi chậm và tăng dần như khủng hoảng tài chính, phục hồi mạnh sau dịch 1 năm rồi sau đó giảm lại, phục hồi mạnh sau 2 năm đối với chiến tranh hay khủng hoảng dầu hỏa rồi giảm lại dần dần.



Ảnh hưởng của các khủng hoảng đến GDP. Nguồn: ECB Economic Bulletin, Issue 8/2020

Trong trường hợp đại dịch Covid-19 như hiện nay, năng suất của các ngành bị ảnh hưởng có sự khác biệt rất lớn, kể cả sự lây lan giữa các ngành (spillovers).

Khi nền kinh tế chuyển sang trạng thái tiếp xúc ít vì các biện pháp giãn cách xã hội, ảnh hưởng của Covid-19 đến năng suất và kết quả hoạt động của các ngành là khác nhau rất nhiều. Báo cáo của IMF chia làm 4 nhóm ngành như sau: thứ nhất là nhóm ngành đòi hỏi tiếp xúc cao, bị ảnh hưởng nặng nề, phải đóng cửa như khách sạn, nhà hàng, vận tải hành khách; thứ hai là nhóm có tiếp xúc cao nhưng bị ảnh hưởng ít hơn như các dịch vụ thiết yếu, các hoạt động ngoài trời như dịch vụ y tế, cửa hàng thực phẩm, xây dựng; thứ ba là nhóm có tiếp xúc thấp trong lĩnh vực dịch vụ, chuyển sang cung cấp trực tuyến; và nhóm thứ tư là ít tiếp xúc như chế tạo sản xuất.

Cung, cầu của 4 nhóm ngành nói trên đã bị biến động do Covid-19, quyết định đến năng suất và kết quả. Chẳng hạn như nhóm 1 thì cả cung lẫn cầu bị gián đoạn, nhóm 2 thì cung hạn chế nhưng cầu tăng, nhóm 3 thì cung không thay đổi nhưng cầu giảm, và nhóm 4 thì cung bị hạn chế, cầu thì tăng hay giảm tùy thuộc nhóm ngành cụ thể hơn (subsector).

Nhìn về trung hạn, hệ lụy của Covid-19 phụ thuộc nhiều vào khả năng kiểm soát dịch bệnh, sức chống chịu và phục hồi của các ngành có tiếp xúc cao đã bị vùi dập tả tơi, sự thích nghi của các doanh nghiệp và người lao động chuyển sang môi trường làm việc ít tiếp xúc hơn, và hiệu quả của các chính sách.

Mặc dù quá trình sản xuất và tiêm chủng vắc-xin đang được đẩy mạnh, nhưng cho đến nay vẫn tập trung chủ yếu ở những nước có điều kiện. Lấy ví dụ một nước phát triển như Pháp, mà kế hoạch chích vắc-xin cho mọi độ tuổi chỉ có thể bắt đầu từ ngày 15/06/2021, mà đây chỉ là dự kiến của chính phủ. Các vấn đề khác mang tính bất định rất cao liên quan đến vắc-xin còn ở chỗ tính hiệu quả, năng lực sản xuất, phân phối, điều kiện tiếp cận của các nước nghèo, và các biến thể vi-rút mới.

Trong khi đó, sức chống chịu và phục hồi của các ngành bị ảnh hưởng nặng nề, từ đó là phục hồi của kinh tế nói chung phụ thuộc nhiều vào các chính sách: độ lớn và mức hiệu quả.

Các nước phát triển, điển hình là nhóm G7, rồi tiếp đến là nhóm G20 đã có những chính sách đương đầu với Covid-19 mạnh mẽ chưa từng có từ trước đến giờ. Một thống kê cho thấy 40% các chính sách tài khóa của các nước phát triển trong nhóm G20 và 30% của các nước đang phát triển trong nhóm này là dành trực tiếp cho doanh nghiệp và bảo vệ việc làm. Các gói hỗ trợ khổng lồ nhằm ngăn chặn dịch, nâng cao khả năng của hệ thống y tế, hỗ trợ người lao động, các gia đình và doanh nghiệp.

Các nền kinh tế với nguồn lực và ưu tiên khác nhau đã thực hiện các chính sách phù hợp với đặc thù riêng của mình. Có nước thì thực hiện rất nghiêm và quyết liệt trong việc đề phòng và ngăn chặn, nhưng có nước lại phụ thuộc vào ý thức của người dân. Chính vì vậy mà mới đây, một số nước châu Âu như Pháp, Đức, Ý rơi vào làn sóng dịch lần thứ 3, và Pháp vừa phải tuyên bố áp dụng các biện pháp mạnh trong cả tháng 4 này.

Theo ước tính của IMF, mặc dù kinh tế sẽ hồi phục mạnh khi tình hình dịch bệnh dưới tầm kiểm soát, các nền kinh tế sẽ tăng trưởng mạnh trong năm 2022 nhưng sau đó sẽ giảm dần vì hệ lụy trung-dài hạn. Trong trường hơp lạc quan nhất, GDP năm 2024 vẫn thấp hơn các dự báo trước khi khủng hoảng xảy ra vào khoảng 3%.

Có cái nhìn xa hơn về hệ lụy của Covid-19 là một điều quan trọng và cần thiết đối với các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu vĩ mô. Việc xem xét đặc thù của các nhóm khủng hoảng đã xảy ra trước đây đã giúp ích nhiều cho việc dự báo khả năng phục hồi cũng như lộ trình trung dài hạn của kinh tế thế giới trong những năm sắp tới. Quan trọng nhất, là duy trì và tạo động lực cho năng suất thông qua yếu tố năng suất tổng hợp TFP.

Tuy vậy, cũng cần nhớ rằng các ngành trong nền kinh tế là bị ảnh hưởng không giống nhau về mức độ thiệt hại và sự lây lan, các nền kinh tế cũng như thế. Do đó, các chính sách hỗ trợ hay đầu tư vào lao động hay vốn trong trung dài hạn để thúc đẩy tăng trưởng, tránh suy thoái là bài toán riêng của từng ngành, từng quốc gia. Cái khó hơn và khác hơn các lần khủng hoảng trước kia thế giới ngày nay vận động rất nhanh, mối quan hệ đan xen ảnh hưởng lẫn nhau ngày càng phức tạp. Chính vì vậy, ngày càng cần những giải pháp tổng thể mang tính khu vực và toàn cầu.

#Chàng-Ngốc-Già.
https://changngocgia.substack.com
https://www.facebook.com/changngocgia
https://anchor.fm/changngocgia